Al voor de uitbraak van de coronapandemie was er sprake van krapte op de arbeidsmarkt. “In de week dat de eerste lockdown werd afgekondigd, in de week van 12 maart, kwam het CBS met cijfers over de arbeidsmarkt”, herinnert Van Vliet zich. “Voor het eerst in jaren was de werkloosheid onder de drie procent gekomen. Als gevolg van de coronacrisis was destijds de angst dat de economie flinke klappen zou krijgen en de werkloosheid vervolgens flink zou oplopen. De klappen vielen mee en eigenlijk is de krapte op de arbeidsmarkt alleen maar toegenomen. Al lijkt het zwaartepunt inmiddels achter ons te liggen.”

Gevolgen voor de samenleving

De krapte bezorgt organisaties de nodige kopzorgen, maar Van Vliet vindt dit, voor de korte termijn althans, niet het belangrijkste probleem. “Voor de samenleving is krapte op de arbeidsmarkt op zichzelf niet het grootste probleem. Immers, voor veel mensen is een lage werkloosheid en een sterke positie van werknemers aan de onderhandelingstafel over arbeidsvoorwaarden prettig. Wel worden de gevolgen van de krapte steeds duidelijker voor de samenleving. Sommige basisscholen kunnen nog maar vier in plaats van vijf dagen lesgeven en verschillende spoedeisende hulpen van ziekenhuizen zijn niet meer alle dagen open. Dit zijn wel serieuze problemen voor de samenleving. De lange wachtrijen op Schiphol zijn bijvoorbeeld ook een gevolg van de krapte, maar dat is van een andere orde dan de problemen op scholen en in ziekenhuizen.”

Er is een aantal oorzaken aan te wijzen voor de krapte op de arbeidsmarkt. Van Vliet: “Het aanbod van arbeid begint af te nemen door de vergrijzing. Daarvan zien we nu de eerste signalen. Daarnaast is er de intensivering van de overheid. Zij hebben allerlei plannen en ambities op het gebied van defensie en verduurzaming van de economie. Dat vanwege de veiligheidssituatie in Oekraïne en het bereiken van de klimaatdoelen. Dat betekent dat er duizenden vacatures bijkomen. Daar bovenop komt de inhaalconsumptie van het afgelopen jaar. We zijn met z’n allen bijvoorbeeld veel uit eten geweest en veel op vakantie gegaan. We wilden dat wat we in de afgelopen twee coronajaren gemist hebben, inhalen. Dat heeft een enorme druk gelegd op onder andere de horeca. En door de coronacrisis zijn in z’n algemeenheid zijn veel mensen van baan veranderd.”

Positief nieuws

De arbeidsmarkt is een spel van vraag en aanbod. Wanneer er personeelstekorten zijn, dan betekent dit dat vraag en aanbod niet goed op elkaar aansluiten. Uiteindelijk zullen die wel weer dichterbij elkaar komen, stelt Van Vliet. “Maar tegen een hogere prijs en tegen een hoger loon voor medewerkers. Dat is zeker positief nieuws. Zeker als je kijkt naar de afgelopen twintig jaar, waarin de lonen slechts beperkt zijn gestegen. Als deze krapte op de arbeidsmarkt ervoor zorgt dat de lonen de komende jaren aantrekken, is dat niet per se slecht nieuws. Ook al leidt dat nu tot ongemakken in de samenleving.”

"Er zit een groot verschil in of je een ziekenhuis overeind moet houden of dat je een kleine mkb’er bent."

Risico nemen

In de zoektocht naar registercontrollers ontkom je er als organisatie niet aan om (financieel) risico te nemen. De hoeveelheid risico die je neemt, verschilt per organisatie. Van Vliet: “Er zit een groot verschil in of je een ziekenhuis overeind moet houden of dat je een kleine mkb’er bent. Hoe ver je kunt gaan als organisatie hangt voor een groot deel af van welk deel van de omzet toe te rekenen is aan een medewerker. De vraag is: staat het salaris in verhouding tot hoeveel werk iemand verzet en de economische waarde daarvan? Als je het idee hebt dat je een medewerker meer moet betalen dan dat hij of zij bijdraagt aan de omzet van de organisatie, dan zou uit een simpele economische analyse volgen dat het wellicht niet verstandig is, op de korte termijn althans, om diegene aan te nemen. Hoe krap de arbeidsmarkt ook is, je moet wel verstandig omgaan met de beslissing om iemand aan te nemen of niet. Kijk ook vooruit. Als de verwachting is dat in jouw sector de vraag afneemt, is het ook niet verstandig om een nieuwe medewerker aan te nemen. Je wilt voorkomen dat je te veel mensen hebt, waardoor je inlevert op de omzet.”

Afschalen of investeren?

Volgens de hoogleraar economie is er een aantal opties als een organisatie er niet in slaagt om een geschikte medewerker te vinden. “Als je moeilijk aan personeel kunt komen, kun je als werkgever iets minder kieskeurig worden. Door minder hoge eisen te stellen. Door op zoek te gaan naar iemand die de potentie heeft om in de toekomst te voldoen aan de eisen. Daarnaast kun je selectiever worden in de opdrachten die je aanneemt. Door vaker ‘nee’ te verkopen aan klanten. Daardoor houd je de opdrachten over met de hoogste marges. Daarnaast kun je meer investeren in innovatie en technologie waardoor je minder personeel nodig hebt om het werk te doen. In finance is dat niet vreemd, want daar zijn de afgelopen twintig jaar grote stappen gezet. Denk aan allerlei apps en software die delen van de administratie en repetitieve taken overnemen. De volgende stappen daarin zijn machine learning en artificial intelligence. Dergelijke technieken kunnen uitkomst bieden om delen van het werk over te nemen. Daardoor kun je het probleem van krapte op de arbeidsmarkt voor een deel het hoofd bieden.”