Barbara Baarsma

“Ethiek wordt vaak als moraliserend ervaren. ‘Daar komt weer iemand met een wijzend vingertje hoe het moet.’ Daar houden wij als mensen helemaal niet van. Dan worden wij opstandig. Maar zo zie ik ethiek helemaal niet”, vertelt Karssing. “Voor mij is ethiek een zoektocht naar hoe je op een goede manier, de goede dingen kunt doen. Daarbij wordt gebruikgemaakt van een aantal houvasten. Ik hoop altijd als mensen voor een beroep kiezen dat ze het daarbij behorende professionele kompas verinnerlijken. Het alternatief is je beroep slecht uitoefenen of volgzaamheid.”

Verschillende verantwoordelijkheden

Financiële professionals hebben verschillende verantwoordelijkheden in hun beroep. “Het eerste wat zij doen is betrouwbaarheid toevoegen aan financiële informatie. Dat stelt hoge eisen aan de integriteit van de financials. Zijn of haar professionele kompas moet bovenaan staan. Op die manier kan een financial vertrouwen verdienen om goed te functioneren.”

“Daarnaast zijn financials ook vaak lid van een organisatie, of ze werken in opdracht van een organisatie. Die organisatie kent zijn eigen belangen. Daarnaast heb je ook nog het maatschappelijk verkeer, de gebruikers van de informatie. De verschillende groepen hebben allemaal verschillende belangen en verantwoordelijkheden en dat kan de uitoefening van het werk soms lastig maken. En dan hebben we ook allemaal nog ons eigen kompas. Onze eigen denkwijze over wat we belangrijk vinden en waar we waarde aan hechten.”

“Zorg ervoor dat je partners hebt om morele intervisie te doen. Dit om elkaar scherp te houden.”

Sluit het eigen kompas aan op het professionele kompas?

Ervan uitgaande dat iedere financial een eigen moreel kompas heeft, is er volgens Karssing een aantal problemen. “Het eerste probleem: is het eigen kompas afgestemd op het professionele kompas? Ten tweede: hoe pas je dat kompas toe? Een financial heeft verschillende verantwoordelijkheden. Richting de beroepsgroep, het maatschappelijk verkeer, de organisatie waarvoor hij of zij werkt en ook nog richting zichzelf. Die kompassen staan niet allemaal in dezelfde richting afgesteld. Tot slot is er het probleem dat we ons kompas nog wel eens uitzetten om tevredener met onszelf te zijn. Dus bijvoorbeeld wanneer een financial wel weet dat het niet goed is wat hij of zij doet, maar diegene dit rechtvaardigt met allerlei smoesjes. Dan is er sprake van morele ontkoppeling.”

Morele ontkoppeling

Een gevaar dat altijd dreigt is dat we ons morele kompas uitzetten. Maar hoe schakelt een financial zijn of haar eigen kompas uit? Psycholoog Albert Bandura deed er onderzoek naar en spreekt van morele ontkoppeling. Karssing: “Bandura zegt dat we een kompas hebben en daar graag naar willen leven. Als je aan het einde van de dag in de spiegel naar jezelf kijkt, wil je zeggen: ‘Ik heb het vandaag goed gedaan.’ Om dat te beoordelen bestaat het morele kompas. Als je daarvan afwijkt voelt het niet goed en voelt men schuld en schaamte. Je kunt dan twee dingen doen: je gedrag aanpassen en volgens je kompas handelen. Een andere strategie is je kompas uitzetten en daar heeft Bandura onderzoek naar gedaan.”

“Hij heeft negen strategieën benoemd over hoe wij dat doen. Een van die vormen is verhullend (eufemistisch) taalgebruik: mensen kunnen met woorden morele opties oproepen of juist op afstand zetten. Of de gunstige vergelijking: wat wij doen is misschien niet helemaal netjes, maar wat zij doen is erger.”

Financial moet alert zijn

Een financieel professional wordt vaak gezien als het financieel geweten van een organisatie. Hij of zij krijgt in die rol te maken met allerlei verleidingen om fouten even niet te zien of aan de grote klok te hangen. De financial kan zelfs worden gevraagd om een beetje creatief te zijn met cijfers. Om te voorkomen dat een financial hierin meegaat, moet hij of zij volgens Karssing heel alert zijn. “Het is ook zijn of haar deskundigheid om te zien wanneer en hoe dit spel wordt gespeeld. Het is heel belangrijk om te weten hoe je je rug recht moet en kunt houden.”

“Ik heb zelf een onderzoek gedaan naar de morele moed van auditors. Dat zijn ook mensen die je deels als het financiële geweten van een organisatie kunt zien. Zij worden best vaak onder druk gezet. Dat kan lopen van kleine pesterijen tot bezuinigingen op auditafdelingen en er waren zelfs voorbeelden van fysiek geweld. Het blijkt dat de mensen die ervoor moeten zorgen dat alles netjes verloopt in een organisatie soms behoorlijk onder druk worden gezet. Als zo’n situatie zich voordoet, is het in de eerste plaats belangrijk om te zorgen dat je morele kompas aanstaat en je de goede weg kunt vinden. In de tweede plaats moet je zorgen dat je ook daadwerkelijk naar dat kompas kunt handelen. Het helpt als het duidelijk is wat de bevoegdheden van een financial zijn. Duidelijke spelregels dus.”

“Een goede financial beschikt over vijf kenwaarden: professionaliteit, integriteit, objectiviteit, betrouwbaarheid en vakbekwaamheid.”

Zorg dat je er niet alleen voor staat

De hoogleraar van de Nyenrode Business Universiteit noemt het een vereiste voor een professional om goed te functioneren: mensen om je heen hebben die je vertrouwt in de uitoefening van de werkzaamheden. Daarnaast acht Karssing het noodzakelijk dat een financial zijn of haar persoonlijke en professionele kompas regelmatig ijkt. “Een financial weet dat er zich lastige vraagstukken voordoen. Dus zorg ervoor dat je partners hebt om morele intervisie te doen. Dit om elkaar scherp te houden.”

“Te denken valt aan partners waarmee je een meer coachende en reflecterende rol hebt, maar anders ook een bondgenoot waardoor je samen sterk staat. Er zijn veel financials die eenzaam in een organisatie rondlopen. Zij doen er goed aan om te zorgen dat ze buiten de organisatie mensen hebben waarmee ze geregeld kunnen nadenken en om te bespreken of werkzaamheden op de goede manier worden uitgevoerd.”

Regelmatig reflecteren

Karssing is er een groot voorstander van dat financials geregeld reflecteren in organisaties. “Pak er eens een dossier bij en kijk met elkaar hoe je het hebt gedaan. Hadden we wat anders kunnen doen? Hadden we het beter kunnen doen? Mensen hoeven niet direct afgerekend te worden op fouten, maar het moet gericht zijn op leren. Dat is ook iets wat ik verwacht van een professional. Hij of zij moet zich steeds willen verbeteren. Niet alleen vaktechnisch, maar ook qua ethiek.”

Ethiek is niet subjectief en persoonlijk

Ethiek wordt in de ogen van Karssing vaak gezien als “heel subjectief en persoonlijk” en “iedereen staat er anders in”. Dit vindt hij een misvatting. “Ik vind het echt heel belangrijk dat financials beseffen dat er enerzijds een persoonlijk aspect aanzit. Maar anderzijds hebben zij bewust gekozen voor een bepaald beroep en daar hoort een professioneel kompas bij. Dat is helemaal niet zo subjectief en persoonlijk.”

Over Edgar Karssing

Edgar Karssing is een autoriteit op het gebied van beroepsethiek en integriteitsmanagement in Nederland. Zijn kracht is onderzoeksresultaten uit zeer uiteenlopende vakgebieden, zoals filosofie, economie, psychologie, biologie en sociologie, toegankelijk maken voor praktijkmensen, na het verrijken van die bevindingen met zijn eigen ideeën.