Barbara Baarsma

"Twee jaar geleden werd ik door onze voorzitter Albert benaderd met de vraag of ik mee wilde helpen het beroepsprofiel, dat toen al zeven jaar oud was, te vernieuwen”, zegt Vree. “De wereld is immers aan het veranderen en daar moet ons beroep in mee. Ik ben dertig jaar lid van de VRC en verricht af en toe hand-en-spandiensten. Ik ben altijd geïnteresseerd geweest in de toekomst van de financiële functie, dus dit paste mij prima.”  

Te beginnen bij de CFO

Vree werd voorzitter van de commissie die het beroepsprofiel onder handen nam. “Het is logisch om te beginnen bij de CFO. Om van daaruit de vertaling te maken naar de registercontroller in een controllingfunctie. De hamvraag was: hoe blijven registercontrollers op elk niveau relevant in een veranderende wereld? Daarbij speelt ook dat de CFO-rol een mooi carrièreperspectief kan zijn voor de RC’er, die moet denken als een CFO om visie op zijn of haar rol te hebben.”  

Curriculum tegen het licht houden

Het beroepsprofiel moet het makkelijker maken voor RC-opleidingen om hun curriculum tegen het licht te houden. “Wat hebben we al in de opleiding zitten en waar moeten we bijsturen?”, stelt Vree. “Ook bij controllersopleidingen zelf kwam de vraag vaker terug: is het vakkenpakket nog wel adequaat en van deze tijd? Natuurlijk, je hebt sowieso smaakverschillen tussen opleidingen, maar je wilt wel dat de RC-titel verankerd is in de kerngebieden. Daarmee neemt ook de waarde van de titel toe.” Professoren doken diep in de internationale wetenschappelijke literatuur om te zien wat er van de CFO in de toekomst verwacht wordt. “Daarnaast spraken we met diverse financials - van internationaal tot mkb, van publiek tot privaat, van controller tot CFO, CEO en commissaris – aan tafel. Eerst fysiek, daarna ook digitaal.”  

“De CFO opereert meer en meer in de kern van het bedrijf als second in command” 

Aan de hand van drie megatrends

Vanwege corona heeft de commissie haar beroepsprofiel nog niet officieel kunnen lanceren. Maar dat neemt niet weg dat Vree al wel een tipje van de sluier kan oplichten. “We hebben aan de hand van drie megatrends geschetst hoe het speelveld van de CFO zal veranderen. De eerste trend is de technologische revolutie die gaande is. Het aantal mensen in de financiële functie wordt minder als gevolg van automatisering en robotisering. De accountingkant van finance standaardiseert en digitaliseert. Als registercontroller hoef je een algoritme niet helemaal te kunnen ontleden. Daar zijn informatica-experts voor. Maar je moet wel een fundamenteel begrip hebben van wat de technologische ontwikkelingen zijn en wat deze betekenen voor jouw organisatie en jouw rol.” 

Transformatie naar duurzame economie

De tweede ontwikkeling is de transformatie naar een duurzame economie. Vree: “In nagenoeg alle organisaties is dit een belangrijk thema. We gaan over naar een circulaire economie. Dat heeft gevolgen voor welke informatie organisaties moeten betrekken bij hun besluitvorming. De impact van beslissingen op de samenleving, zoals de milieueffecten, zullen daarin expliciet meegenomen moeten worden. Als de registercontroller de ondersteuning levert voor beslissingen, zal hij of zij dus ook moeten weten wat er op dit gebied op hem of haar afkomt. De CFO heeft daarbij ook de taak om aan de stakeholders informatie over duurzaamheid te integreren. Bijvoorbeeld: Wat zijn de effecten op de bedrijfsvoering als de olieprijs gaat stijgen of zakken of wanneer de CO2-prijs verandert? Op welke investeringen in fabrieken of op de winstgevendheid van welke goederenstromen heeft dat een significante impact?”  

Internationale machtsverschuivingen

Als derde megatrend noemt Vree de internationale machtsverschuivingen. “Het is per organisatie verschillend op welke manier dit onderwerp speelt, maar dat verschuivingen een impact hebben op CFO’s en hun organisaties is ontegenzeggelijk zo. Is het niet direct, dan is het wel indirect. Bijvoorbeeld voor de supply chain. Of het nu gaat over een machtiger China, de manier waarop de VS daarop reageert of een Brexit; je moet je als CFO een mening over vormen over de impact. We zien allemaal de gevolgen van toenemende internationale spanningen en dat doet iets met het risicoprofiel van een organisatie. Als voorbeeld: globalisering is opeens geen vanzelfsprekendheid meer. We worden opgeroepen strategische voorraden aan te leggen in Europa. Terwijl we gewend waren de voorraden, vanwege het werkkapitaal, zo laag mogelijk te houden. Wellicht betaal ik een leverancier nu wat meer om die voorraden te kunnen aanleggen om minder risico te lopen, maar dat gaat dan weer ten koste van de winst op korte termijn.”  

Rol CFO wordt strategischer

Als gevolg van deze megatrends wordt de rol van de CFO strategischer. “De beslissingen worden ingrijpender. De CFO bemoeit zich met een breder scala aan zaken. Met de supply chain, met klanten, met in control zijn over de data en met ICT. Hij of zij opereert meer en meer in de kern van het bedrijf als second in command. De analyses en aanbevelingen van de CFO zullen niet altijd met open armen ontvangen worden, maar dan wordt het zoeken van verbinding des te belangrijker. Hoe kun je als CFO overtuigen en waarde toevoegen aan de beslissingen van anderen?” Ook de integriteit van alle data in de organisatie moet de verantwoordelijkheid van de CFO zijn. “Vaak rapporteert ICT aan finance, maar je wilt ook simpelweg in control zijn over je data en de ICT-systemen. Dat vraagt om kennis over data science, data analyse, data governance, en technologieën om data te ontsluiten.”  

Meer extern georiënteerd

Door het toenemende belang van duurzaamheid ziet Vree dat de functie van CFO meer extern georiënteerd raakt. “De interactie met stakeholders, dus niet alleen aandeelhouders, wordt complexer. Meer partijen vormen een mening over jouw organisatie. Je moet omgaan met dat complexe web van stakeholders. Op het gebied van financiën sta je als het goed is je mannetje of vrouwtje wel. Maar hoe is dat op gebieden waar je niet de autoriteit bent? Daar zijn luistervaardigheden belangrijker. Je moet dan in dialoog met belanghebbenden die soms een behoorlijk andere kijk op de wereld hebben. Bijvoorbeeld NGO’s of de overheid. Dan moet je wel iets met die andere kijk op de wereld. Je moet als organisatie niet alleen verantwoording afleggen aan de financiële wereld, maar ook gesprekspartner willen zijn voor anderen. Soms kan het zijn dat je uitlegt dat je iets toch niet doet wat een stakeholder wel belangrijk vindt. Dan moet je er ook staan.”  

“Een spreadsheetartiest is lang niet altijd een goede CFO”

Omgaan met onzekerheden

“Als CFO heb je de wijsheid niet in pacht”, vervolgt Vree. “Markten bewegen continu. Ontwikkelingen gaan razendsnel. Je hebt te maken met kritischer stakeholders. Je moet dus om kunnen gaan met meer onzekerheid en die proberen te managen. Dat doe je door wendbaar te zijn en bijvoorbeeld aan scenarioplanning te doen. Daarin vervlochten zit risicomanagement.” Die vereiste wendbaarheid staat ver af van historisch gezien tijdrovende budgetprocessen, stelt Vree erachteraan. “Waar wij naartoe moeten werken is forecasts, waarin iedere maand twaalf maanden vooruit wordt gekeken en waarbij die plannen voortdurend worden getoetst aan meerdere scenario’s. Het is overigens nuttig om te meten wat de bias is in verwachtingen uit het verleden. Waren we te positief of negatief? Zodat je op basis daarvan je forecast kunt finetunen en openstaat voor het onverwachte. Het uiteindelijke doel is sneller te kunnen bijsturen op elk niveau van de organisatie.”  

Lacunes in kennis en vaardigheden

Tot slot: het beroepsprofiel waar Vree en zijn commissieleden de laatste hand aan leggen, kan door de CFO worden gebruikt om lacunes in kennis en vaardigheden te onderkennen. “Hij of zij kan het gebruiken als spiegel. En kan eventueel dan gebruikmaken van de cursussen en trainingen die we bij de VRC aanbieden om gaten te dichten.” Met het huidige CFO-profiel gaat de VRC verder. Er komt een vertaling naar de controller. Maar nu is er met het CFO-profiel een begin met aandacht voor de drie megatrends en wat deze betekenen voor de financiële topman of -vrouw. De second in command gaat breder, is communicatiever dan ooit en weet wat digitalisering inhoudt. Dat gaat veel verder dan spreadsheets. Vree: “Want een spreadsheetartiest is lang niet altijd een goede CFO.”